W ramach naszych działań  w akcji "Ocalić od zapomnienia" referat  Janusza Milewskiego z 1985r.

Druhny i Druhowie !

„Harcerstwo w Kotlinie Jeleniogórskiej w latach 1945-1950”

W 1982 r. Związek Harcerstwa Polskiego uroczyście obchodził 70-tą rocznicę swego powstania. Była to okazja do zastanowienia się nad działalnością ZHP i jego dorobkiem w nowożytnej historii Ojczyzny. Rok obecny jest datą również pamiętną dla Związku – obchodzimy 40-tą rocznicę powrotu Ziem Piastowskich do Macierzy po setkach lat panowania germańskiego.

Obie te rocznice, a szczególnie ta ostatnia, powinny dla nas stanowić okazję do rozważań o najmłodszym wiekiem nurcie harcerstwa, harcerstwa, które powstało i działało na Ziemiach Odzyskanych. Ma ono swoje miejsce w całym dorobku ZHP. Swoje miejsce zajmuje również harcerstwo lat 1945-1950 istniejące wówczas w Kotlinie Jeleniogórskiej i zajmujące niebagatelną pozycję w całokształcie życia politycznego i społecznego tak całego Dolnego Śląska jak i samej Kotliny.
Współczesne harcerstwo korzeniami tkwi w swojej przeszłości, w której powstały pierwsze drużyny i hufce jeleniogórskie. Tam również, w przeszłości harcerstwa jeleniogórskiego, tkwią źródła zrozumienia obecnego harcerstwa jeleniogórskiego, ponieważ, jak pisze Marian Miszczuk m”żaden ruch społeczny nie powstaje w próżni, nie rodzi się nagle z niczego. Dla zrozumienia współczesności niezbędne jest zrozumienie przeszłości. Nie można kierować żadną instytucją społeczną bez rozeznania uwarunkowań jej powstania, potrzeb społecznych, które ją kreowały i które zaspokaja w danej chwili”.
Każdy ruch społeczny, a takim jest Związek Harcerstwa Polskiego, tworzą ludzie. I harcerstwo na Ziemiach Odzyskanych tworzyli ludzie, którzy tu przybyli z różnych stron Polski, a także spoza niej. Jakże niewiele wiemy dziś o nich, mimo iż żyją często obok nas, o tych instruktorach i sympatykach ZHP, którzy tworzyli drużyny harcerskie, organizowali ich działalność, pełnili służbę społeczną i Ojczyźnie.
Harcerstwo w Kotlinie Jeleniogórskiej istnieje już 40 lat i przez te lata trwale wpisało się w historię i tradycje tego regionu. Bez znajomości swej historii, roli, jaką odegrało harcerstwo wcześniej, znaczenia, jakie posiadało w życiu politycznym i społecznym Kotliny nie jest możliwe prawidłowe funkcjonowanie o0rganizacji harcerskiej dzisiaj.
I jeszcze jedno trzeba mieć na uwadze. Nie wolno nam czekać na to, że ktoś za harcerstwo opracuje jego dzieje. Jeśli nie zrobią tego sami członkowie organizacji, to przeszłości ZHP nikt za nich nie opracuje. Świadczą o tym negatywnie i dobitnie prace zawodowych historyków. Na dodatek wszystko wskazuje na to, że również samo harcerstwo i jego władze nie interesują się tym problemem. Dotyczy to zarówno harcerstwa w Kotlinie Jeleniogórskiej jak i w całym województwie. Na opracowanie dziejów organizacji harcerskiej czekają Lubań, Bolesławiec, Kamienna Góra, Zgorzelec. Tam również powstały jedne z pierwszych drużyny i hufce harcerskie na Dolnym Śląsku. I pierwszy musi być mecenat samego ZHP nad badaniami tego typu. A stan dzisiejszy charakteryzuje się kompletnym brakiem sesji popularno-naukowych, seminariów badawczych, opracowań, brakiem Komisji Historycznej, brakiem inspiracji badań naukowych, sali tradycji harcerstwa, ślamazarnym przekazywaniem bieżących dokumentów harcerskich do Wojewódzkiego Archiwum Państwowego, brakiem wystaw popularyzujących dorobek harcerstwa w Kotlinie, itp. A działania zmierzające do realizacji tego zadania powinna pierwsza podjąć sama organizacja harcerska ! Niestety, na dzień dzisiejszy stosunek instancji harcerskich do tych działań można najdelikatniej określić jako bardzo niechętny.
Na nic się nie zdadzą, Druhny i Druhowie, wszelkie utyskiwania i narzekania na brak funduszy czy materiałów, które można by z czystym sumieniem, bez uszczerbku dla całej pozostałej działalności ZHP, przeznaczyć na badania naukowe czy działania związane z utrwaleniem przeszłości i historii organizacji. I jeden tylko argument decyduje o bezsensie tego typu narzekań – ci co tworzyli organizację, budowali jej siłę i znaczenie przez dziesiątki lat w przeszłości po prostu umierają, a przechowywane dokumenty i pamiątki nie mają nawet gdzie przekazać. A równie straszne jest to, że umiera wraz z nimi pamięć tamtych zdarzeń. Chciałbym wierzyć, że dzisiejsze seminarium instruktorskie będzie początkiem podjęcia takich działań przez organizacje harcerską w Kotlinie Jeleniogórskiej i województwie, które pokażą zasięg oddziaływania i wpływ harcerstwa na społeczeństwo Ziemi Jeleniogórskiej, jego znaczenie w całokształcie życia politycznego i społecznego mieszkańców tego regionu. Chciałbym również na zakończenie tego przydługiego wstępu zauważyć, że istnieją ogromne szanse na zorganizowanie i przeprowadzenie w roku przyszłym sesji naukowej na temat przeszłości harcerstwa w województwie jeleniogórskim. Ale idea ta musi być zaakceptowana i poparta materialnie przez samo harcerstwo. Dobrym początkiem i podstawą do zorganizowania sesji jest działalność naukowa i publicystyczna Adama Kiewicza , Janusza Milewskiego, Mieczysława Walczaka i Bolesława Perla pokazująca różne aspekty działań harcerskich na Dolnym Śląsku i w Jeleniogórskiem.

Druhny i Druhowie !

Jelenia Góra od samego początku wyzwolenia w 1945 roku stała się jednym z trzech ośrodków organizacji harcerstwa na Dolnym Śląsku. Stało się to możliwe m.in. dzięki dużemu napływowi harcerzy i instruktorów harcerskich do Jeleniej Góry na przestrzeni maja – lipca 1945 roku. Wśród pierwszych byli Marian Stolarczyk, Józef Dobski , Rudolf Korzeniewski, Kazimierz Sobolewski, Zygmunt Szafran i wielu, wielu innych. Już w lipcu 1945 roku pojawił się na murach miasta afisz nawołujący harcerski i harcerzy do rejestrowania się w nowopowstajacych hufcach ZHP, a obozy harcerskie w lipcu i sierpniu świetnie wypromowały harcerstwo wśród osadników polskich w Kotlinie Jeleniogórskiej. Okres organizacyjny zakończył się powołaniem Chorągwi Harcerzy Dolnego Śląska 25 października 1945 roku z Kazimierzem Sobolewskim jako komendantem. Natomiast 5 listopada 1945 został powołany Hufiec Harcerzy Jelenia Góra I (obejmował samą Jelenią Górę) z komendantem Henrykiem Wareckim. Nastąpił okres szybkiego rozwoju harcerstwa w Kotlinie Jeleniogórskiej i w dniu 10 września 1946 roku powstał Hufiec Harcerzy Jelenia Góra II (obejmował powiat jeleniogórski bez samej Jeleniej Góry), a jego komendantem mianowano Henryka Wareckiego. Wcześniej komendantem Hufca Harcerzy Jelenia Góra I został mianowany Tadeusz Markiewicz. W Kotlinie Jeleniogórskiej powstały pierwsze drużyny harcerskie na Dolnym Śląsku, a były to: 1 Dolnośląska Drużyna Harcerzy im. Zawiszy Czarnego (drużynowy Józef Pięta), 2 Dolnośląska Drużyna Harcerzy im. Gen. Władysława Sikorskiego (drużynowy Franciszek Probierz, a później Mieczysław Świątek), 3 Dolnośląska Drużyna Harcerzy im. Bolesława Chrobrego (drużynowy nie ustalony), 22 Dolnośląska Drużyna Harcerzy im. Andrzeja Małkowskiego (drużynowy Bogdan Kłoskowski) – wszystkie w Jeleniej Górze oraz 21 Dolnośląska Drużyna Harcerzy im. Stefana Czarnieckiego (drużynowy Sławomir Matuszewski) w Cieplicach Śląskich i 4 Dolnośląska Drużyna Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki w Karpaczu, składająca się się z chłopców – uczestników Powstania Warszawskiego i dzieci powstańców. W następnych latach kolejne drużyny powstały m.in. w Kowarach, Kamienicy, Sobieszowie, Mysłakowicach, Szklarskiej Porębie.
Od samego początku harcerze, harcerki i instruktorzy jeleniogórscy angażowali się w działalność społeczną, polityczną na tych ziemiach wypełniając rozkaz Komendanta Chorągwi: „Wyzwolona Polska spodziewa się po harcerstwie wiele. Zdziczenie i zdemoralizowanie naszego społeczeństwa spowodowane pięcioletnią okupacją hitlerowską jest ogromne. Na odzyskane po wiekach dla Rzeczpospolitej Ziemie Zachodnie pcha się często, niestety, element awanturniczy, szukający łatwych lub wręcz nieuczciwych sposobów szybkiego wzbogacenia się , a nie myślący o rzetelnej pracy nad spolszczeniem tych prastarych polskich terenów i związaniem ich po wsze czasy z Odrodzoną Ojczyzną.
Nam, harcerzom Polski Demokratycznej, nie wolno zawieść zaufania, jakim państwo darzy ZHP. Nie słowami, lecz rzetelnym, codziennym trudem naszej szarej pracy w zastępach, drużynach i hufcach, przyczynimy się do odbudowy tego, co jest dla każdego z nas najdroższe i najświętsze – Ojczyzny”.
Organizacja harcerska Kotliny Jeleniogórskiej była w pierwszym szeregu tych, które przywracały te ziemie Polsce. Pojawienie się pod koniec 1945 roku na terenie Jeleniej Góry, gdzie mieszkało jeszcze 40 tysięcy Niemców, harcerzy w rogatywkach i mundurach, śpiewanie przez nich patriotycznych pieśni mało swoja jednoznaczną wymowę polityczną. Natomiast Krąg Instruktorski w Szklarskiej Porębie kierowany przez Zygmunta Szafrana, rozwinął szeroką działalność organizującą życie polskie tej miejscowości. Harcerze rozpoczęli budowę skoczni narciarskiej, zorganizowali chór polski, rozwinęli życie kulturalno-oświatowe, zorganizowali racjonalny transport produktów żywnościowych dl mieszkańców, utworzyli koło sportowe i Oddział Dolnośląskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, a także pierwsze kursy narciarskie, wytyczali szlaki górskie, opracowali mapy terenów turystycznych i narciarskich okolic Szklarskiej Poręby.
W Hufcu istniały drużyny specjalizujące się w określonych kierunkach działalności. Najszerszą w dziedzinie lotniczej rozwinęła 22 DDH w Jeleniej Górze. Drużyna była organizatorem obozu w Szklarskiej Porębie. Zorganizowała również, przy pomocy Koła Przyjaciół Harcerstwa, obóz szkoleniowy pilotażu szybowcowego w Lęborku koło Malborka. Drużyna miała prawo używania w nazwie określenia „lotnicza”.
Równie ożywioną działalność prowadziła 2 DDH. Uczestnicząc w obozach harcerskich organizowała zawody kajakowe i żeglarskie. Była również organizatorem obozu w Ustce nad morzem.
Istniała również drużyna pożarnicza, która występując w 1947 r. podczas defilady harcerskiej wzbudziła sensację u widzów.
Jednym z istotnych kierunków działalności harcerskiej był sport. Już we wrześniu 1945r. harcerze brali udział w biegu ulicznym na 3 km w Jeleniej Górze, a pierwszy klub sportowy powstał w lipcu 1945r. tak z inicjatywy jak przy współudziale harcerzy. Natomiast Harcerski Klub Sportowy był w 1946 roku organizatorem rozgrywek piłki nożnej o mistrzostwo Hufca.
Szczególne osiągnięcia na płaszczyźnie kulturalnej osiągały harcerki jeleniogórskie. One to wystawiły w kwietniu 1947 sztukę A. Fredry „Pan Geldhab” na deskach teatru jeleniogórskiego zdobywając sobie duże powodzenie u widzów. Jeleniogórzanie mieli również okazję obejrzenia baśni fantastycznej Olgi Firkowej „Serduszko” wystawioną przez harcerki i harcerzy jeleniogórskich.
Harcerzy nie zabrakło również w innych dziedzinach działalności społecznej w Kotlinie Jeleniogórskiej. Harcerze jeleniogórscy angażowali się w prace Miejskiego Komitetu Pomocy Powodzianom. Harcerki organizowały imprezy świąteczne dla mieszkańców domów starców. Organizacja harcerska w Jeleniej Górze brała udział w działalności mającej na celu likwidację analfabetyzmu w mieście.
Organizacja harcerska w Kotlinie Jeleniogórskiej była również organizatorem kominków, wieczornic i ognisk, których programy były adresowane do mieszkańców Kotliny. Harcerze pomagali przy żniwach, zbiórce owoców, w czynnościach gospodarskich, w pracy na roli, znakowali drogi i szlaki turystyczne w języku polskim, oczyszczali budynki i baraki oraz zabezpieczali je przed dalszym niszczeniem, brali udział w zbiórce niemieckich książek na terenie miasta, usuwali niemieckie napisy i pomniki z ulic i placów. Byli organizatorami jednej z pierwszych polskich czytelni na terenie Jeleniej Góry.
Wszystkie te przejawy szerokiej i różnorodnej działalności harcerskiej służyły wypełnianiu zasad służby społecznej, były przejawem patriotyzmu członków Związku Harcerstwa Polskiego w Kotlinie Jeleniogórskiej.

Dziękuję za uwagę.

Janusz Milewski

Jelenia Góra, 1985.06.01

Referat wygłoszony na seminarium instruktorskim Hufca Jeleniogórskiego ZHP w Jeleniej Górze pn. „Dokonania jeleniogórskiego harcerstwa w 40-leciu” w dniu 1 czerwca 1985r. Głównym organizatorem seminarium był hm PL Mieczysław Walczak.